Twierdze

Czasy twierdz to XVII–XIX wiek. Budowano je w strategicznych miejscach, by strzegły granic. Wraz z rozwojem techniki traciły na znaczeniu. Dziś są dla wojska niemal bezużyteczne.

::Modlin – zachodnie rubieże imperium

W 1909 r. zdecydowano o kasacji wszystkich twierdz poza Modlinem, wychodząc z założenia, że do czasu mobilizacji głównych sił lepiej oddać wrogowi Przywiślański Kraj, niż go bronić. W historii twierdzy zapisała się jej obrona podczas Bitwy Warszawskiej 1920 r. oraz ostatni bój – obrona we wrześniu 1939 r. W 1944 r. był tu obóz przejściowy dla warszawiaków. Po wojnie zajmowana była przez wojsko, a obecnie stoi opuszczona i niszczeje.
Towarzystwo Przyjaciół Twierdzy Modlin organizuje zwiedzanie fortyfikacji i części podziemi. Można też podziwiać urok okolicy z Wieży Tatarskiej i popłynąć łodzią po Narwi i Wiśle.

Położenie: woj. mazowieckie, pow. nowodworski, ok. 30 km na północ od Warszawy. Dojazd drogą nr 7 w kierunku Gdańska oraz PKS, PKP
Kontakt: Towarzystwo Przyjaciół Twierdzy Modlin, 05-160 Nowy Dwór Mazowiecki, ul. gen. Ignacego Ledóchowskiego 160, tel./fax (22) 686 21 35

::Cytadela – nad niepokornym miastem

Warszawska Cytadela powstała po powstaniu listopadowym w celu poskromienia mieszkańców miasta – i na ich koszt.
Car Mikołaj I mówił twardo, że marzenia o Polsce niepodległej to złudzenie, które ściągnie na miasto nieszczęście, a przy najmniejszym buncie każe Warszawę zburzyć i z pewnością to nie on ją odbuduje. Z okazji imienin cara i innych uroczystości działa Cytadeli oddawały salwy, przypominając warszawiakom o posłuszeństwie.
Cytadela była twierdzą tzw. drugiej kategorii, ale też nie dla obrony przed regularną armią ją budowano. Brak jej osłony dalekiej i zabezpieczeń przed bombardowaniem artyleryjskim, a także schronów na amunicję i koszar zdatnych do obrony.
Najbardziej znany jest X Pawilon, po 1834 r. ciężkie więzienie (dziś muzeum). Z czterech wjazdów, najgorsza sława otacza Wrota Iwanowskie od strony Wisły. Jest to tzw. Brama Straceń, miejsce kaźni Romualda Traugutta, działaczy narodowych i robotniczych. W murowanym forcie na południowym stoku Cytadeli, zwanym kaponierą, znajduje się Muzeum Tradycji Wojsk Lądowych.

Położenie: woj. mazowieckie; znajduje się na warszawskim Żoliborzu, obok Mostu Gdańskiego
Kontakt: Stołeczne Biuro Informacji i Promocji Turystycznej, tel. (22) 94 31, fax 524 11 43

::Srebrna Przełęcz – przy szlaku handlowym

Położenie: woj. dolnośląskie, pow. ząbkowicki, Dojazd PKS. Dojazd z Wrocławia drogą nr 8 w kierunku Kłodzka, w Ząbkowicach Śląskich skręcić w drogę nr 385
Kontakt: Towarzystwo Srebrnogórskie Fort „Wysoka Skała”, ul. Kręta 3, 57-215 Srebrna Góra

::Wisłoujście – u wrót morza

Historia Wisłoujścia rozpoczyna się w XIV w., gdy istniała tu strażnica broniąca dostępu do gdańskiego portu. W XVI w. wzniesiono okrągłą wieżę, pełniącą także rolę latarni morskiej, do której później dobudowano okrągłą basteję – Wieniec.
W jego podziemiach magazynowano sprzęt wojskowy i amunicję, a na piętrach rozlokowywano działa. Rozwój techniki wojennej i pojawienie się nowych sposobów walki wymusiły dobudowanie tzw. fortu carre. Wzniesiono cztery narożne bastiony z kazamatami, połączone kurtynami (wałami). Później wokół dobudowano jeszcze pięć bastionów ziemnych, które z systemem wałów wzmocniły siłę twierdzy. Domki dla załogi, dostawione do Wieńca w XVII w., to właściwie ostatnia zachowana w Wisłoujściu inwestycja. Warto dodać, że w 1939 r. pod Wisłoujściem kotwiczył „Schleswig-Holstein”, który rankiem 1 września zaczął ostrzał Westerplatte.

Położenie: woj. pomorskie, pow. Gdańsk (grodzki). Dojazd PKS, PKP
Kontakt: Twierdza znajduje się w Gdańsku w dzielnicy Wisłoujście, ul. Stara Twierdza 1; tel. (58) 343 14 05

::Twierdza Przemyśl – plac zaporowy Galicji

Powodem budowy Twierdzy Przemyśl były złe stosunki między Austro-Węgrami a Rosją. W 1871 r. cesarz Franciszek Józef zdecydował o ufortyfikowaniu Przemyśla jako głównego placu zaporowego w Galicji do obrony szlaków węgierskich. Budowa za 24 mln guldenów, wraz z inwestycjami towarzyszącymi (cegielnie, piekarnie, młyny, kamienice i domy oficerów, koszary, stajnie, magazyny, kuźnie, ubojnie, kolej itd.). sprawiła, że Przemyśl był największą budową ówczesnej Europy.
W 1907 r. z braku pieniędzy prace przerwano, a na wyposażenie przeznaczono przestarzały, zalegający magazyny sprzęt.
Do I wojny światowej zbudowano trzy linie obronne,ale tylko zewnętrzną w całości (45 km, 17 fortów głównych,14 działobitni i dwie stałe linie okopów). Forty były przestarzałe i nieodporne na ostrzał artylerii większego kalibru.
Garnizon, liczący 130 000 wojska, 20 000 koni i 1000 dział, miał powstrzymać Rosjan, którzy we wrześniu 1914 r. otoczyli twierdzę, chcąc zdobyć ją głodem. Już 10 grudnia zmniejszono racje żywnościowe, a później zaczęto ubój 10 000 koni. Mnożyły się choroby i dezercje. Postanowiono więc wysadzić budowle, karabiny zdekompletować, działa rozsadzić, amunicję zakopać i poddać się.
Kapitulacja nastąpiła 20 marca 1915 r., ale jej właściwym powodem był raczej spisek oficerów pochodzenia słowiańskiego, z przymusu służących w austriackiej armii, którzy mieli opanować twierdzę i oddać ją Rosjanom. To tłumaczy, dlaczego (mimo stosunkowo dużych zapasów żywności) zdecydowano się poddać twierdzę, wcześniej obracając ją w kupę gruzu.
Na zwiedzanie najlepiej wybrać się na rowerze. Po fortach prowadzą: szlak południowy (bardzo malowniczy) rozpoczynający się w Łapajówce i północny od kościoła w Kuńkowcach.

Położenie: woj. podkarpackie, powiat przemyski
Kontakt: Miejski Ośrodek Kultury, Rynek 1, tel. (16) 678 32 85